دیالیز ممکن است شرایط ترسناکی به نظر برسد، و در واقع، این یک فرآیند جدی است که می تواند دنیای شما را تحت تاثیر قرار دهد. تعداد افرادی که به دیالیز نیاز دارند سالانه رو به افزایش است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این واقعیت روبرو هستید، درک انواع مختلف کاتترهای دیالیز بسیار حائز اهمیت خواهد بود، زیرا انتخاب صحیح می تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی شما تأثیر بگذارد. در ادامه به تمامی ابهامات شما در مورد انواع کاتتر وریدی مرکزی دیالیز، مزایا و معایب هر کدام و بهترین مراقبت های موجود پاسخ خواهیم داد. با ما همراه باشید.
انواع کاتتر دیالیز
در ابتدا اجازه دهید به طور خلاصه شما را با دسته بندی کلی کاتتر دیالیز آشنا کنیم. کاتترهای دیالیز ابزار ضروری هستند که دسترسی به خون برای فرآیند دیالیز را فراهم می کنند. انواع مختلف دسترسی عروق همودیالیزی وجود دارد که هر کدام برای نیازها و شرایط مختلفی مناسب است. در واقع چهار نوع اصلی دسترسی وجود دارد: کاتترهای وریدی مرکزی (CVC)، فیستول‌های شریانی وریدی (AV)، گرافت‌های شریانی وریدی AV و کاتترهای دیالیز صفاقی (PD). که در اینجا به بررسی دقیق‌تر کاتتر ورید مرکزی می پردازیم:
کاتتر وریدی مرکزی چیست؟
CVCها در تعدادی از مراکز درمانی، از جمله بیمارستان ها، مراکز مراقبت طولانی مدت و کلینیک ها وجود دارند. همچنین ممکن است فرد پس از ترخیص از بستری در بیمارستان یا برای درمان طولانی مدت برای شرایطی مانند سرطان به CVC نیاز داشته باشد.
علت نیاز به کاتتر وریدی مرکزی
ممکن است شخصی به دلایل زیر به CVC نیاز داشته باشد:
- برای تجویز داروهایی مانند آنتی بیوتیک، شیمی درمانی و داروهای مسکن
- همودیالیز
- برای تامین تغذیه
- مایعات یا خون در شرایط اضطراری (مانند شوک هیپوولمیک)
- خون گیری های مکرر
- برای انجام آزمایشات پزشکی خاص
- مواد مغذی مستقیماً وارد خون آنها می شود (اگر سیستم گوارشی آنها به درستی کار نمی کند)
- امکان دریافت دارو در منزل
یک جراح عروق CVC را در یک ورید مرکزی بزرگ در یکی از مکان‌های زیر قرار می‌دهد:
- قفسه سینه
- گردن
- بازو
- کشاله ران
سپس آن را هدایت می کنند تا جایی که در یک ورید بزرگ یا نزدیک سمت راست قلب یا مستقیماً به قلب قرار گیرد.
انواع کاتترهای ورید مرکزی
این کاتترها بر اساس ویژگی‌های مختلفی مانند جنس، محل قرارگیری، مدت زمان استفاده و روش جاگذاری دسته‌بندی می‌شوند. انواع مختلفی از CVC ها وجود دارد که به توضیح هر یک می پردازیم:
تقسیم‌بندی بر اساس مدت زمان استفاده
1) کاتترهای موقت یا شالدون:
- برای مدت زمان کوتاهی (چند روز تا چند هفته) استفاده می‌شوند.
- اغلب در شرایط اضطراری یا زمانی که به دسترسی کوتاه‌مدت به ورید نیاز است، استفاده می‌شوند.
- معمولاً از جنس پلاستیک نرم هستند و به راحتی قابل جابجایی هستند.
2) کاتترهای دائم یا پرمیکت:
- برای مدت زمان طولانی‌تری (چند ماه تا چند سال) استفاده می‌شوند.
- معمولاً در مواردی که بیمار به درمان طولانی‌مدت نیاز دارد (مانند شیمی‌درمانی یا دیالیز) استفاده می‌شوند.
- اغلب از جنس سیلیکون یا تفلون ساخته شده و زیر پوست قرار می‌گیرند.
- یک قسمت از کاتتر به صورت زیر پوستی قرار می‌گیرد و قسمت دیگر به داخل ورید وارد می‌شود.
تقسیم‌بندی بر اساس محل قرارگیری
- کاتتر ورید زیر ترقوه‌ای: این نوع کاتتر از طریق ورید زیر ترقوه وارد بدن می‌شود و به دلیل دسترسی آسان و کم خطر بودن، یکی از رایج‌ترین انواع کاتترهای ورید مرکزی است.
- کاتتر ورید گردنی داخلی: این کاتتر از طریق ورید گردنی داخلی وارد بدن می‌شود و بیشتر در شرایط اورژانسی و زمانی که دسترسی به وریدهای دیگر مشکل است، استفاده می‌شود.
- کاتتر ورید زیر بغل: این کاتتر از طریق ورید زیر بغل وارد بدن می‌شود و به دلیل کم خطر بودن و راحتی بیمار، برای استفاده طولانی‌مدت مناسب است.
- کاتتر ورید فمورال: این کاتتر از طریق ورید فمورال در کشاله ران وارد بدن می‌شود و بیشتر در شرایط اورژانسی و زمانی که دسترسی به وریدهای دیگر مشکل است، استفاده می‌شود.
تقسیم‌بندی بر اساس نوع نوک کاتتر
- کاتتر با نوک چند لومن: این نوع کاتتر دارای چندین لومن (لوله کوچک) است که امکان تزریق همزمان چندین دارو یا مایع را فراهم می‌کند.
- کاتتر با نوک تونل‌دار: این نوع کاتتر دارای یک تونل زیر پوستی است که از عفونت جلوگیری می‌کند و برای استفاده طولانی‌مدت مناسب است.
کاتتر تونلی
کاتترهای شالدون یا تونل‌دار، نوعی کاتتر ورید مرکزی هستند که یک قسمت از آنها زیر پوست تونل شده و به ورید بزرگ بدن متصل می‌شود. این طراحی به کاهش خطر عفونت کمک می‌کند. کاتتر تونلی ورید مرکزی می‌توانند برای هفته‌ها تا ماه‌ها باقی بمانند و پس از ترخیص از بیمارستان، دسترسی طولانی‌مدت را برای درمان داخل وریدی فراهم کنند. متخصص عروق با جراحی کاتتر را در رگ گردن یا قفسه سینه شما وارد می کند. کاتتر به مدت 8 تا 10 سانتی متر زیر پوست شما تونل می کند و سپس از طریق پوست در ناحیه دیگری از قفسه سینه شما خارج می شود. نام‌های دیگر کاتترهای تونل‌شده عبارتند از:
- کاتترهای گروشونگ
- کاتترهای هیکمن
- کاتترهای برویاک
انواع کاتترهای شالدون بر اساس وجود یا عدم وجود کاف:
- کاتتر شالدون کاف دار: این نوع کاتتر دارای یک بالون کوچک در انتهای قسمت زیر پوستی است که به ثابت ماندن کاتتر در رگ کمک می‌کند. این کاتترها برای استفاده طولانی‌مدت مناسب‌تر هستند و خطر جابجایی آنها کمتر است.
- کاتتر شالدون بدون کاف: این نوع کاتتر فاقد بالون است و معمولاً برای استفاده کوتاه‌مدت یا در مواقعی که بیمار دارای اختلالات خونریزی است، استفاده می‌شود.
| ویژگی | کاتتر شالدون کاف‌دار | کاتتر شالدون بدون کاف |
|---|---|---|
| وجود کاف | دارد | ندارد |
| مدت زمان استفاده | طولانی‌مدت | کوتاه‌مدت |
| خطر جابجایی | کمتر | بیشتر |
| کاربرد | شیمی‌درمانی، دیالیز، تغذیه وریدی طولانی‌مدت | موارد اضطراری، بیماران با اختلالات خونریزی |
کاتترهای بدون تونل
برخلاف کاتتر تونلی، کاتتر بدون تونل به جای عبور از ورید زیر پوست، مستقیماً وارد سیاهرگ بزرگ می شود. آنها در شرایط حاد و اورژانسی به علت قرارگیری آسان رواج بیشتری دارند. با این حال، مدت استفاده کوتاهی داشته و نیاز به تغییر در عرض چند روز تا یک هفته دارند. جراح عروق از سوراخ سوزنی برای دسترسی به ورید گردن، کشاله ران یا بالای سینه شما استفاده می کند. متخصص عروق نوک کاتتر را به داخل ورید اجوف فوقانی شما هدایت می کند.
کاتترهای مرکزی وارد شده محیطی (PICC)
یک خط PICC مشابه یک CVC بدون تونل است. خطوط PICC شامل قرار دادن یک لوله انعطاف پذیر در بازو و عبور آن از ورید بالای بازو به جای گردن یا قفسه سینه است که به ورید اجوف فوقانی (SVC) نزدیک قلب منتهی می شود. انتهای آن با یک پانسمان شفاف از طریق پوست از بازو خارج می شود. PICC ممکن است هفته ها یا ماه ها باقی بماند. این نوع از کاتتر وریدی مرکزی به پزشکان اجازه می دهد تا داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها یا داروهای شیمی درمانی را تجویز کنند.
| ویژگی | کاتتر دائم (پرمیکت) | کاتتر موقت (شالدون) | PICC |
|---|---|---|---|
| نوع | تونل‌دار، کاف‌دار | تونل‌دار یا بدون تونل، ممکن است کاف‌دار باشد. | از ورید محیطی وارد می‌شود، نوک آن به ورید مرکزی می‌رسد. |
| مدت زمان استفاده | طولانی‌مدت (چند ماه تا چند سال) | کوتاه‌مدت (چند روز تا چند هفته) | طول دوره متوسط (چند هفته تا چند ماه) |
| محل قرارگیری | ورید بزرگ (زیر ترقوه، زیر بغل) | ورید بزرگ (زیر ترقوه، زیر بغل، فمورال) | ورید محیطی (بازو) |
| کاربرد | شیمی‌درمانی، دیالیز، تغذیه وریدی طولانی‌مدت | درمان‌های کوتاه‌مدت، جراحی | شیمی‌درمانی، آنتی‌بیوتیک درمانی طولانی‌مدت |
پورت های کاشته شده (زیرجلدی)
پورت های کاشته شده پورت هایی هستند که متخصصان عروق در زیر پوست، به طور معمول آنها را در قفسه سینه و در برخی موارد ممکن است آنها زیر بازو قرار بگیرد. یک پورت برای دسترسی طولانی مدت حداقل سه ماهه مناسب است. برای استفاده از پورت، یک متخصص جراح عروق یک سوزن را از طریق پوست و وارد پورت می کند. این سوزن پورت برای ارائه درمان به لوله پورت متصل می شود. هاب (نقطه دسترسی کاتتر) بسیار نزدیک به سطح پوست شما است. بنابراین، ارائه دهنده شما می تواند پوست شما را با یک سوزن سوراخ کند تا برای درمان شما به هاب دسترسی پیدا کند. این نوع به هیچ وجه از پوست شما خارج نمی شود. البته اسامی دیگر برای پورت‌های کاشته شده شامل پورتاکات و پورت‌های زیر جلدی می شود.
چه کسانی ممکن است به کاتتر ورید مرکزی نیاز داشته باشند؟
ممکن است شخصی به یک CVC نیاز داشته باشد اگر:
- آنها دارای رگهایی شکننده یا به سختی پیدا شونده هستند.
- قرار دادن IV در یک یا هر دو بازو امکان پذیر نیست.
- درمان حداقل چند ماه طول خواهد کشید.
- آسیب به وریدها از درمان قبلی وجود دارد.
- آنها به چندین تزریق به طور همزمان نیاز دارند.
- آنها به تغذیه کامل تزریقی (TPN) نیاز دارند.
- آنها به داروهایی نیاز دارند که خیلی قوی هستند یا اگر خارج از IV محیطی نشت کنند باعث آسیب پوستی می شوند.
متخصص جراح عروق همچنین می توانند از یک خط مرکزی برای افرادی استفاده کنند که به داروهایی نیاز دارند که می تواند باعث فلبیت (التهاب) یا سخت شدن (اسکلروز) شود. این کاتتر مرکزی همچنین برای افرادی که نیاز به نظارت موارد زیر دارند لازم است:
- فشار ورید مرکزی
- فشار شریان ریوی
- اشباع اکسی هموگلوبین ورید مرکزی
مزایای کاتتر ورید مرکزی
کاتتر ورید مرکزی یا CVCها به سوزن‌های کمتری نیاز دارند که به جلوگیری از آسیب به وریدهای محیطی کمک می‌کند.
از آنجایی که داروها مستقیماً به ورید بزرگ نزدیک قلب می روند، CVC ها نیز ممکن است درد و ناراحتی را کاهش دهند.
آنها همچنین مقادیر زیادی مایعات و داروها را در خود جای می دهند که ممکن است از طریق IV های معمولی انجام نشوند. بسته به نوع CVC، آنها همچنین می توانند مدت طولانی‌تری در محل باقی بمانند – از هفته ها تا ماه ها – که آنها را برای درمان های طولانی مدت ایده آل می کند.
نحوه انجام عمل کاتتر ورید مرکزی
روش قرار دادن CVC به نوع مورد نیاز شخص بستگی دارد.
برای PICC ها و CVC های غیر تونلی، معمولاً شامل تمیز کردن و بی حس کردن منطقه قبل از سوراخ کردن پوست با سوزن می شود. جراح عروق ممکن است از سونوگرافی برای پیدا کردن ورید و گرفتن عکس اشعه ایکس برای تأیید موقعیت مناسب پس از عمل استفاده کند.
سپس یک برش کوچک در ورید ایجاد می کنند تا لوله را قبل از حرکت، آن را از طریق ورید وارد کنند.
برای CVC تونلی، پزشک دو برش ایجاد می کند: یکی در محل ورود کاتتر به بدن و دیگری در محل خروج یا ناحیه ای که کاتتر وارد ورید می شود.
قرار دادن پورت های کاشته شده یک روش جراحی کوتاه است که شامل ایجاد دو برش است: یکی در گردن برای رسیدن به سیاهرگ بزرگ و دیگری در قفسه سینه، بازو یا شکم برای نگه داشتن پورت در محل
مراقبت بعد از قرار دادن کاتتر ورید مرکزی
بسته به نوع CVC، ممکن است فرد برای اطمینان از قرارگیری مناسب و بدون عارضه، نیاز به اشعه ایکس قفسه سینه داشته باشد.
اگر فردی قرار است در منزل تحت درمان قرار گیرد، اطلاعاتی در مورد نحوه مراقبت از کاتتر ورید مرکزی خود دریافت خواهد کرد.
عوارض کاتتر ورید مرکزی
خطرات احتمالی CVC ها می تواند در حین و بعد از عمل رخ دهد. این خطرات می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی
- درد
- عفونت
- لخته شدن خون
- انسداد به دلیل لخته شدن خون
- حذف تصادفی CVC
- آسیب به نای
- سوراخ کردن یک شریان
- سوراخ کردن ریه با یا بدون ریه از بین رفته (پنوموتوراکس)
- تنگی ورید مرکزی
- آمبولی هوا
- آریتمی
- جابجایی CVC، که نیاز به تغییر موقعیت دارد.
جراح عروق اقداماتی را برای کاهش این خطرات انجام خواهند داد. اگر موردی رخ دهد، آنها می‌توانند درمان‌هایی را توصیه کنند یا در صورت لزوم CVC را تغییر دهند.
تفاوت بین خط PICC و CVC چیست؟
خط PICC نوعی CVC است. CVC ها کاتترهایی هستند که وارد یک سیاهرگ بزرگ نزدیک قلب یا مستقیماً به قلب می شوند. خط PICC یک CVC با یک کاتتر است که از ورید بازو، قفسه سینه یا شکم عبور می کند و به ورید بزرگ نزدیک قلب منتهی می شود.
کلام آخر انتخاب نوع کاتتر وریدی مرکزی
انتخاب نوع مناسب کاتتر دیالیز یک تصمیم حیاتی است که به طور قابل توجهی بر سلامت و کیفیت زندگی شما تأثیر می گذارد. درک گزینه های موجود، از CVC گرفته تا فیستول AV، گرافت AV و کاتترهای دیالیز صفاقی، می تواند به شما در انتخاب آگاهانه کمک کند. با داشتن متخصص عروق مناسب در کنار خود، می توانید با اطمینان و آسودگی خاطر از پیچیدگی های دیالیز عبور کنید.
کاتترهای ورید مرکزی (CVC) تجهیزات پزشکی رایج در مراقبت‌های حاد و حیاتی هستند. آنها می توانند درمان طولانی مدت، نظارت مستمر و انواع خاصی از روش ها را تسهیل کنند.
CVC ها همچنین با خطراتی مانند خونریزی یا آسیب ساختار و عفونت همراه هستند. علیرغم این خطرات، فواید فراوان آنها آنها را جزء مراقبت‌های پزشکی می‌کند.
همین امروز اولین قدم برای سلامتی بهتر و کسب اطلاعات بیشتر یا تعیین وقت مشاوره با دکتر بهنام مولوی بردارید.