دسترسی عروقی همودیالیزی راه نجات بیماران دیالیزی است، زیرا امکان انجام درمان ها را ممکن می سازد. همودیالیز درمانی برای نارسایی کلیه است که با استفاده از دستگاهی خون بیمار را از طریق فیلتری به نام دیالیز به خارج از بدن ارسال می کند. اما این روش چگونه انجام می شود و چه نکاتی را باید عایت کرد؟ برای رسیدن به پاسخ تمامی پرسش های خود با ادامه این پست همراه ما باشید.
دسترسی عروقی همودیالیزی چیست؟
دسترسی یک سیاهرگ ایجاد شده با جراحی است که برای برداشتن و برگشت خون در طول همودیالیز استفاده می شود. خون از یک سوزن بسیار کوچک عبور می کند. سپس خون از طریق لوله‌ای عبور می کند که آن را به دستگاه دیالیز می برد. در داخل دیالیز، خون از طریق فیبرهای نازک جریان می یابد که مواد زائد و مایع اضافی را فیلتر می کند. این دستگاه خون فیلتر شده را از طریق لوله دیگری به بدن باز می گرداند.
دسترسی عروقی اجازه می دهد در طول درمان های همودیالیز مقادیر زیادی از خون به طور مداوم جریان یابد تا حداکثر خون ممکن در هر درمان فیلتر شود. در هر دقیقه حدود یک لیتر خون در دستگاه جریان می یابد. دسترسی عروقی باید هفته ها یا ماه ها قبل از اولین درمان همودیالیز وجود داشته باشد.
انواع دسترسی عروقی در دیالیز
دو نوع دسترسی عروقی که برای استفاده طولانی مدت طراحی شده اند عبارتند از:
فیستول شریانی وریدی (AV) و پیوند .(AV) نوع سوم دسترسی عروقی همودیالیزی ها، کاتتر وریدی است که برای استفاده کوتاه مدت تعبیه می شود.
| نوع دسترسی | شرح | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|
| فیستول شریانی-وریدی | اتصال مستقیم بین یک شریان و یک ورید، معمولاً در بازو | ایده‌آل‌ترین دسترسی برای دیالیز طولانی‌مدت – جریان خون بالا – خطر عفونت کم | ایجاد آن نیاز به عمل جراحی دارد – زمان التیام 4 تا 6 هفته طول می‌کشد – ممکن است برای همه بیماران مناسب نباشد |
| گرافت شریانی-وریدی | پیوند مصنوعی که بین شریان و ورید قرار می‌گیرد | جایگزین مناسب برای فیستول – قابل استفاده در بیماران با عروق نامناسب برای فیستول | خطر عفونت بیشتر از فیستول – نیاز به مراقبت منظم دارد – ممکن است لخته شدن خون رخ دهد |
| کاتتر ورید مرکزی | لوله نازکی که از طریق پوست به داخل ورید بزرگ در قفسه سینه، گردن یا ران قرار داده می‌شود | دسترسی سریع و آسان – برای بیمارانی که نمی‌توانند فیستول یا گرافت داشته باشند مناسب است | خطر عفونت بالا – فقط برای استفاده کوتاه‌مدت مناسب است – می‌تواند به وریدها آسیب برساند |
| کاتتر ورید محیطی | لوله نازکی که از طریق پوست به داخل ورید در بازو یا پا قرار داده می‌شود | قرار دادن آن آسان‌تر از کاتتر ورید مرکزی است – برای استفاده کوتاه‌مدت مناسب است | جریان خون کم – خطر عفونت بالا – می‌تواند به وریدها آسیب برساند |
1. فیستول شریانی وریدی چیست؟
فیستول شریانی وریدی یا AV اتصالی است که توسط جراح عروق از یک شریان به یک ورید ایجاد می شود. شریان ها خون را از قلب به بدن می برند، در حالی که سیاهرگ ها خون را از بدن به قلب هدایت می کنند. جراحان عروق در جراحی عروق خونی تخصص دارند. جراح معمولا فیستول AV را در ساعد یا بازو قرار می دهد. فیستول AV باعث می شود فشار اضافی و خون اضافی به داخل ورید جریان یابد و آن را بزرگ و قوی می کند. ورید بزرگتر دسترسی آسان و قابل اعتماد به رگ های خونی را فراهم می کند.
بدون این نوع دسترسی، جلسات منظم همودیالیز امکان پذیر نخواهد بود. رگ‌های درمان‌نشده نمی‌توانند وارد کردن سوزن‌های مکرر را تحمل کنند، زیرا مانند نی تحت مکش قوی فرو می‌ریزند.
پزشکان کلیه فیستول AV را بیش از سایر انواع دسترسی توصیه می کنند زیرا:
- جریان خون خوبی برای دیالیز فراهم می کند.
- طول عمر بیشتری نسبت به سایر انواع دسترسی دارد.
- نسبت به سایر انواع دسترسی کمتر احتمال دارد که عفونی شود.
- احتمال کمتری برای لخته شدن خون دارد.
اقدامات قبل از انجام جراحی فیستول AV
قبل از جراحی فیستول AV، جراح ممکن است آزمایش نقشه برداری عروق را انجام دهد. جراح ممکن است برای ساخت فیستول AV از نقشه رگ از طریق سونوگرافی داپلر برای ارزیابی عروق خونی استفاده کند. اولتراسوند از دستگاهی به نام مبدل استفاده می کند که امواج صوتی ایمن و بدون درد را از اندام ها منعکس می کند تا تصویری از ساختار آنها ایجاد کند. بیمار برای انجام سونوگرافی نیازی به بیهوشی ندارد. سونوگرافی داپلر نشان می دهد که چقدر و با چه سرعتی خون در شریان ها و وریدها جریان دارد تا جراح بتواند بهترین رگ های خونی را برای استفاده انتخاب کند.
روش انجام جراحی فیستول AV
جراحی فیستول AV توسط جراح عروق در یک مرکز سرپایی یا بیمارستان انجام می دهد. روش دسترسی عروقی همودیالیزی ممکن است نیاز به یک شب اقامت در بیمارستان داشته باشد. با این حال، بسیاری از بیماران پس از آن به خانه می روند. جراح عروق از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن ناحیه‌ای که جراح فیستول AV را ایجاد می کند، استفاده می کند.
فیستول AV اغلب به 2 تا 3 ماه زمان نیاز دارد تا ایجاد شده یا بالغ شود تا بیمار بتواند از آن برای همودیالیز استفاده کند. اگر فیستول AV بعد از جراحی نتواند بالغ شود، جراح باید این روش را تکرار کند.
نحوه انجام همودیالیز با فیستول AV
در شروع یک جلسه همودیالیز، تکنسین دو سوزن را در دسترسی عروقی فرو می کند. یک سوزن خون را از بدن به دیالیز می برد. دیگری خون تصفیه شده را به بدن برمی گرداند. برای تفکیک سوزن ها، سوزنی که خون را از بدن دور می کند، سوزن شریانی نامیده می شود. سوزنی که خون را به بدن برمی گرداند، سوزن وریدی نامیده می شود. بیمار باید بداند که چگونه از ناحیه وارد کردن سوزن مراقبت کند تا از عفونت جلوگیری کند.
اگر فیستول AV بالغ نشود، پیوند AV گزینه دوم برای دسترسی طولانی مدت به عروق است.
2. پیوند شریانی وریدی چیست؟
پیوند شریانی وریدی AV یک لوله پلاستیکی حلقه‌دار است که شریان را به ورید متصل می کند. یک جراح عروق جراحی پیوند AV را بسیار شبیه به جراحی فیستول AV، در یک مرکز سرپایی یا بیمارستان انجام می دهد. همانند جراحی فیستول AV، ممکن است بیمار نیاز داشته باشد که یک شب در بیمارستان بماند، اگرچه بسیاری از بیماران می توانند پس از عمل به خانه بروند. جراح عروق از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن ناحیه‌ای که جراح پیوند AV را ایجاد می کند، استفاده می کند.
بیمار معمولاً 2 تا 3 هفته پس از جراحی می تواند از پیوند AV استفاده کند. پیوند AV بیشتر از فیستول AV در معرض عفونت و لخته شدن قرار دارد. لخته شدن خون مکرر می تواند جریان خون را از طریق پیوند مسدود کند. با این حال، پیوندی که به خوبی از آن مراقبت شده باشد می تواند چندین سال ماندگاری داشته باشد.
اقدامات قبل از شروع همودیالیز
بیماران باید قبل از شروع همودیالیز یک دسترسی عروقی را به خوبی ایجاد کنند، زیرا فیستول های AV و گرافت های AV هر دو قبل از آماده شدن برای استفاده به زمان نیاز دارند تا بالغ شوند. پزشک کلیه ممکن است بیمار را قبل از شروع همودیالیز، به تعیین قرار ملاقات با جراح عروق تشویق کند، حتی اگر بیمار احساس خوبی داشته باشد. دادن زمان دسترسی به عروق برای بلوغ می تواند به جلوگیری از مشکلات مربوط به رگ های باریک، جریان خون کم و لخته شدن خون کمک کند.
قبل از عمل، پزشک باید از پشت دست بیمار برای خون گیری استفاده کنند تا رگ های خونی بازو حفظ شود. پزشک می تواند تمرینات ساده‌ای را به بیمار آموزش دهد که به بزرگتر شدن عروق خونی برای استفاده جراح کمک می کند. همین تمرینات به بزرگتر شدن فیستول AV بعد از عمل کمک می کند.
3. کاتتر وریدی چیست؟
کاتتر وریدی مرکزی لوله‌ای است که در ورید گردن، قفسه سینه یا ساق نزدیک کشاله ران قرار می‌گیرد و معمولاً فقط برای همودیالیز کوتاه‌مدت است. لوله پس از خروج از بدنه به دو قسمت تقسیم می شود. این دو لوله دارای درپوش هایی هستند که برای اتصال به خطی که خون را به دیالیزور و خطی که خون را از دیالیزور به بدن می رساند، متصل می شود. هنگام اتصال و جدا کردن کاتتر از لوله ها، شخص باید گیره های هر خط را ببندد.
اگر بیماری کلیوی به سرعت پیشرفت کرده باشد، بیمار ممکن است قبل از شروع درمان های همودیالیز، زمانی برای قرار دادن فیستول AV یا پیوند AV نداشته باشد.
کاتترهای وریدی برای استفاده طولانی مدت ایده آل نیستند. با کاتتر وریدی، بیمار ممکن است لخته خون، عفونت یا ورید زخمی ایجاد کند که باعث باریک شدن ورید می شود. با این حال، اگر بیمار نیاز به شروع فوری همودیالیز داشته باشد، کاتتر وریدی برای چندین هفته یا ماه عمل می‌کند تا زمانی که جراح بتواند یک جراحی دسترسی طولانی‌مدت را انجام دهد و فیستول AV یا پیوند AV زمانی برای بلوغ پیدا کند.
اگر جراحی فیستول یا پیوند ناموفق باشد، بیمار نیاز به دسترسی طولانی مدت به کاتتر وریدی دارد. هنگامی که بیمار برای بیش از 3 هفته به کاتتر وریدی نیاز دارد، جراح به جای اینکه مستقیماً آن را در ورید قرار دهد، کاتتر را زیر پوست “تونل” می کند. کاتتر تونلی راحت‌تر است و مشکلات کمتری دارد. با این حال، حتی کاتترهای تونلی نیز ممکن است عفونی شوند.
مشکلات دسترسی عروقی همودیالیزی
هر سه نوع دسترسی عروقی یعنی فیستول AV، پیوند AV و کاتتر وریدی می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند که نیاز به درمان یا جراحی بیشتر داشته باشد. شایع‌ترین مشکلات دسترسی عروقی همودیالیزی شامل عفونت دسترسی و جریان خون کم به دلیل لخته شدن خون در دسترسی است.
عفونت و جریان خون پایین در فیستول های AV که به‌درستی شکل گرفته‌اند کمتر از پیوندهای AV و کاتترهای وریدی رخ می دهد. با این حال، داشتن فیستول AV تضمین نمی کند که دسترسی بدون مشکل باشد.
گرافت های AV اغلب باعث کاهش جریان خون می شوند که نشانه‌ای از لخته شدن یا باریک شدن دسترسی است. سپس پیوند AV ممکن است به آنژیوپلاستی روشی برای باز کردن قسمت باریک نیاز داشته باشد. گزینه دیگر شامل جراحی بر روی پیوند AV برای جایگزینی قسمت باریک شده است.
کاتترهای وریدی بیشترین احتمال ایجاد عفونت و مشکلات لخته شدن را دارند. اگر این مشکلات ایجاد شود، دارو ممکن است کمک کند. آنتی بیوتیک ها داروهایی هستند که با باکتری هایی که می توانند باعث عفونت شوند مبارزه می کنند. رقیق کننده های خون مانند وارفارین از لخته شدن خون جلوگیری می کند. اگر این درمان ها با شکست مواجه شوند، یک نفرولوژیست یا یک رادیولوژیست مداخله ای باید کاتتر را جایگزین کنند.
نحوه مراقبت از دسترسی عروقی همودیالیزی
یک بیمار می تواند از یک دسترسی عروقی مراقبت و محافظت کند:
- اطمینان از اینکه پزشک یا تکنسین قبل از هر انجام درمان همودیالیز، دسترسی های عروقی را نسبت به علائم عفونت یا مشکلات جریان خون را بررسی می کند، حتی اگر بیمار سوزن ها را وارد کرده باشد.
- همیشه تمیز نگه داشتن دسترسی عروقی همودیالیزی.
- استفاده از محل دسترسی تنها برای دیالیز.
- مراقب باشید که دسترسی ترکیده یا قطع نشود.
- بررسی لرزش های روزانه موجود در دسترسی. این لرزش ها ارتعاش ریتمیکی هستند که فرد می تواند بر روی دسترسی عروقی احساس کند.
- مشاهده و گزارش علائم عفونت، از جمله قرمزی، حساسیت، یا چرک.
- اجازه ندهید کسی کاف فشار خون را روی بازوی دسترسی بگذارد.
- نپوشیدن جواهرات یا لباس های تنگ در بالای محل دسترسی.
- نخوابیدن بر روی بازوی دسترسی زیر سر یا بدن.
- بلند نکردن اجسام سنگین یا فشار آوردن به بازوی دسترسی.
رژیم غذایی و تغذیه
محققان دریافته‌اند که رژیم غذایی و تغذیه نقشی در ایجاد یا پیشگیری از مشکلات دسترسی عروقی ندارد.
نکاتی که باید به خاطر بسپارید
- دسترسی عروقی یک سیاهرگ ایجاد شده با جراحی است که برای برداشتن و برگشت خون در طول همودیالیز استفاده می شود.
- فیستول شریانی وریدی (AV) اتصالی است که توسط جراح عروق از یک شریان به یک ورید ایجاد می شود.
- ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی فیستول AV را بیش از سایر انواع دسترسی عروقی همودیالیزی توصیه می کنند زیرا:
- جریان خون خوبی برای دیالیز فراهم می کند.
- طول عمر بیشتری نسبت به سایر انواع دسترسی دارد.
- نسبت به سایر انواع دسترسی احتمال کمتری برای عفونی یا لخته شدن خون شود.
- گرافت AV یک لوله پلاستیکی حلقه دار است که شریان را به ورید متصل می کند.
- کاتتر وریدی لوله ای است که در ورید گردن، قفسه سینه یا ساق نزدیک کشاله ران قرار می گیرد و معمولاً فقط برای استفاده کوتاه مدت است.
- کاتترهای وریدی برای همودیالیز طولانی مدت ایده آل نیستند. با کاتتر وریدی، بیمار ممکن است لخته خون، عفونت یا ورید زخمی پیدا کند که باعث باریک شدن ورید می شود.
- هر سه نوع دسترسی عروقی می تواند مشکلاتی ایجاد کند که نیاز به درمان یا جراحی بیشتر دارد. شایع‌ترین مشکلات شامل عفونت دسترسی و جریان خون کم به دلیل لخته شدن خون در دسترسی است.